Zeka testleri, gelişim test ve envanterleri; farklı gelişen çocuklara tanı konmasında, çocuğun mevcut kapasitesinin tespit edilmesinde ve eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesinde, seçilecek eğitim ve öğretim yöntemine karar verilmesinde büyük bir öneme sahiptir. Test sonuçları çocuklarla birlikte yapılan, çocuğu tanımaya ve anlamaya yönelik gözlem seansları ve aileden alınan bilgilerle bütünleştirilerek çocuğun bireysel eğitim ve grup eğitimi programının oluşturulmasına yardımcı olur. Aile çocuğunun özel eğitim ihtiyacı için merkeze başvurduğunda uygulanan testler, çocuğun özel eğitim yaşantısında gösterdiği gelişimi tespit etmek ve yeni hedefleri görebilmek için belirli aralıklarla tekrar uygulanır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, çocuğun performansını değerlendirmek için sadece bu testlere bağlı kalınmaması, test sonuçlarının yukarıda belirtilen bilgilerle birlikte kullanılması gerekliliğidir.

Farklı gelişen çocuğun ihtiyaçları doğrultusunda farklı alanlarda değerlendirilmesi, yine ilgili uzmanlık alanlarının kullandığı değerlendirme araçlarıyla mümkün olmaktadır. Örneğin çocuğun fizyoterapiye ihtiyacı varsa, bu alanda kullanılan değerlendirme araçlarıyla ihtiyaçları belirlenir.

Özel eğitimde testlerin diğer bir kullanım amacı da okul çağına gelmiş çocukların okula hazır olma düzeylerini belirlemektir. Okul çağına gelmiş çocukların belirli bir fiziksel, bilişsel ve sosyal olgunluğa erişmiş olması beklenir. Standart değerlendirme araçlarının kullanımı bu alanlardaki gelişimin seviyesini tespit etmeye yardımcı olur.

Merkezimize başvuran her çocuğun gelişim değerlendirmesi, aldığı tanıya göre, standart değerlendirme araçları kullanılarak yapılmaktadır. Aldığı tanı çerçevesinde, hangi test ve envanterin çocukla ilgili doğru bilgi verebileceğine karar verilmektedir.

 

GELİŞİMSEL / EĞİTSEL DEĞERLENDİRME TEST VE ÖLÇEKLERİ

DENVER II GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ

Denver II, 0-6 yaş arasındaki, sağlıklı görünümde olan çocuklara uygulanmak üzere düzenlenmiştir.

Çocuğun yaşına uygun becerilerini değerlendiren bu test;

• Belirti göstermeyen gelişimsel sorunları taramada,
• Kuşkulu durumları nesnel bir ölçütle doğrulamada,
• Gelişimsel açıdan risk altındaki çocukları (örneğin doğuma yakın dönemde sorunlar geçirmiş bebekleri),

izlemede değerlidir.

 

Denver II, aşağıdaki gelişimsel alanları taramak üzere, test formu üzerinde dört bölümde toplanmış 134 maddeden oluşmaktadır:

1. Kişisel-Sosyal : Kişilerle iletişim kurma, bireysel gereksinimlerini karşılayabilme.
2. İnce Motor-Uyumsal : El-göz koordinasyonu, cisimleri kullanabilme, sorun çözme.
3. Dil : İşitme, anlama, dili kullanma.
4. Kaba Motor : Oturma, yürüme, zıplama ve genel olarak hareket yeteneği.

Denver II çocuğun birtakım işlevlerdeki becerisini yaşıtları ile karşılaştırır. Zeka testi değil, gelişim tarama testidir. Gelecekteki zihinsel veya uyumsal yeteneği tahmin etmede kullanılamaz. Öğrenme güçlüğü, konuşma bozukluğu, duygusal bozukluk gibi tanılar vermek üzere yapılandırılmamıştır ve fizik muayene veya tanısal değerlendirme yerine kullanılmamalıdır.

 

GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK GELİŞİMİ DEĞERLENDİRME ARACI (GEÇDA)

Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA); 0-72 ay Türk çocuklarının Psikomotor, Bilişsel, Dil ve Sosyal Duygusal Gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek geniş bir örneklem grubundan elde edilen sonuçlara dayalı olarak çocukların gelişimsel özelliklerini yansıtan gözleme dayalı, uygulama kolaylığı olan standart bir gelişim değerlendirme aracıdır. Eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır. Araç ilk on beş gününü doldurmuş olan bebeklerden başlayarak yetmiş ikinci ayın sonuna kadar olan tüm çocuklara uygulanmaktadır. Özel gereksinimli çocukları daha ileri değerlendirmelere sevk etmek için de kullanılabilir.

GEÇDA Psikomotor Gelişim (73 madde), Bilişsel Gelişim (60 madde), Dil Gelişimi (60 madde), Sosyal-Duygusal Gelişim (56 madde) olmak üzere dört alt test ve 249 maddeden oluşmaktadır. Özbakım becerilerine ilişkin maddeler ise sosyal-duygusal gelişim alt testinde yer almaktadır.

GEÇDA oluşturulan gelişimsel oyunlar sırasında çocuğun gözlenmesi yoluyla uygulanmakta ve değerlendirilmektedir. Uygulama sırasında gözlenmesi mümkün olmayan maddeler ise anne-baba veya beraber olduğu yakınına sorularak değerlendirilmektedir.

GEÇDA’nın yaş aralıklarının belirlenmesinde, gelişim dönemlerine göre gelişim hızlarının farklılaşması dikkate alınarak yirmi bir alt yaş aralığı kullanılmıştır.

1) 1–12 aylar arası birer aylık,

2) 13–24 aylar arası üçer aylık,

3) 25–36 aylar arası altışar aylık,

4) 37–72 aylar arası ise on ikişer aylık periyotlar halinde düzenlenmiştir.

 

GEÇDA Testi Nerelerde Kullanılır?

• Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında,
• Özel Eğitim Merkezlerinde,
• Hastanelerin Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümlerinde,
• Ana-Çocuk Sağlığı Merkezlerinde,
• Rehberlik Araştırma Merkezlerinde
• Çeşitli kurum ve kuruluşların Gelişim Takip Birimlerinde kullanılabilir.

 

ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ (AGTE)

0-6 yaş arasındaki çocukların gelişimsel açıdan değerlendirilebilmesi amacıyla uygulanan bir envanterdir. Çocukların, 0-3 aydan başlayarak, 48-72 ay dilimine kadar aylık periyotlarla; dil gelişimi, zihinsel becerileri, küçük-kas gelişimi, büyük-kas gelişimi, sosyal gelişimi ve öz bakım becerileri tek tek incelenip gözlenerek puanlanır. Ankara gelişim tarama envanteri (AGTE), bebek ve çocukların gelişimi ile ilgili derinlemesine ve sistemli bilgi sağlayan bir değerlendirme aracıdır.

 

PSİKO EĞİTİMSEL PROFİL  ÖLÇEĞİ (PEP-R)

Otizm Spektrum Bozukluğu grubunda yer alan 0-12 yaş arası çocukları gelişimsel ve davranışsal alanda değerlendiren, bireysel eğitim programı (BEP) hazırlanmasına olanak veren bir değerlendirme aracıdır. PEP-R ile çocuğun yedi gelişim alanında (taklit, algı, ince motor, kaba motor, el-göz koordinasyonu, bilişsel ve sözel alanlarda) hâlihazırdaki düzeyi, yeterlilikleri ve yetersizlikleri belirlenmektedir. Bunun yanı sıra, çocuğun BEP’ini oluşturacak, her gelişim alanında gelişmekte olan becerileri de (emerging skills) belirlenmektedir. Davranışsal alanda ise çocuğun davranış özelliklerinin yoğunluğu dil, ilişki ve duygulanım, oyun ve materyallere ilgi, duyusal tepkiler olmak üzere dört alt alanda  değerlendirilmektedir.

 

IVO-OTİZM DEĞERLENDİRME SETİ

IVO-ODS (Otizm Derecelendirme Seti)’nin amacı Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) gösteren çocukların OSB açısından kapsamlı bir değerlendirmesini yaparak çocuğun gereksinim duyduğu özel eğitim destek düzeyini ortaya koyarak buna uygun gelişimsel, eğitsel ve davranışsal müdahale programları için veri sağlamaktır. Ayrıca müdahale programlarının etkililiğinin değerlendirilmesi ve izleme çalışmaları yapmaya hizmet etmektedir. IVO-ODS içerisinde bulunan 4 değerlendirme aracı şunlardır:

• U-ODKL (Uyarlanmış Otizm Davranış Kontrol Listesi): DSM-5 de yer alan yeni tanı ölçütleri doğrultusunda uyarlanmış olan ODKL, bir çocukta OSB’nin bulunma derecesini ortaya koymak ve çocuğun gereksinim duyduğu destek düzeyini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Aracın konuşabilen ve konuşamayan çocuklar için ayrı kesim puanları olduğundan her türlü OSB tablosunun değerlendirilmesinde kullanımı uygundur.
• SEDA (Sosyal Etkileşim Değerlendirme Aracı): SEDA çocuğun sosyal etkileşim düzeyini belirlemede kullanılan oyuna dayalı bir eğitsel değerlendirme aracıdır. Çocuk yetişkin etkileşiminin gözleme dayalı olarak sistematik bir değerlendirmesini yaparak çocuğun sosyal etkileşim düzeyini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Araçtan elde edilen veriler hem çocuğun programının düzenlenmesinde hem de GOBDÖ-2 TV ve ODKL den elde edilen tanı puanlarının performansa dayalı değerlendirilmesine katkı sağlamada kullanılmaktadır.
• VODA (Vocal Davranış Değerlendirme Aracı): VODA OSB de dil örneği almaya ve çocuğun sahip olduğu dil becerilerini OSB yönünden değerlendirmede kullanılmaktadır. VODA da tıpkı SEDA gibi çocuğun müdahale programını geliştirmede ve GOBDÖ-2 TV ve ODKL den elde edilen tanı puanlarının performansa dayalı değerlendirilmesine katkı sağlamada kullanılmaktadır.
• EDA (Eğitsel Değerlendirme Aracı): EDA OSB tanısı ya da şüphesi olan çocukların alıcı dil, ifade edici dil, beden kavramı gibi temel alanlarda bir değerlendirmesini yapmayı sağlamaktadır. EDA aracılığıyla elde edilen bilgiler çocuğun öğrenme ortamlarında edindiği temel becerileri test etmeye yaramakta ve programının planlamasına katkı sağlamaktadır.

 

GiLLiAM OTİSTİK BOZUKLUK DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ-2-TÜRKÇE VERSİYONU (GOBDÖ-2-TV)

Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2 otistik bozukluğu karakterize eden davranışlar sergileyen 3-23 yaşlar arasındaki bireylerin farklı amaçlar (tarama, tanılama, eğitim vb.) için değerlendirilmesini sağlayan bir derecelendirme ölçeğidir.

GOBDÖ-2-TV; Stereotip Davranışlar, İletişim ve Sosyal Etkileşim ile ilgili olmak üzere spesifik, gözlemlenebilir ve ölçülebilir davranışları içeren maddelerin yer aldığı üç alt ölçekten oluşmaktadır. Her alt ölçekte 14 olmak üzere GOBDÖ-2-TV’de toplam 42 madde yer almaktadır. Maddeler görüşe dayalı dörtlü bir derecelendirme ile puanlanmaktadır. GOBDÖ-2-TV’de ayrıca 3 yaşından önce gelişimsel gecikmeyi sınayan Ebeveyn Görüşmesi formu ve birey hakkında daha detaylı bilgi almayı amaçlayan açık uçlu sorular yer almaktadır.

GOBDÖ-2-TV’nin değerlendirmesi sonucu birey zeka testlerinde olduğu gibi Otistik Bozukluk İndeksi (Puanı) adı verilen standart bir puan elde etmektedir. GOBDÖ-2-TV’de yer alan maddeler DSM-IV-TR (2000) ve Amerika Otizm Topluluğu’nun (2003) tanımları temelinde geliştirilmiştir.

GOBDÖ-2-TV nerede kullanılır?

(a) Bireyin Otistik Bozukluktan (Otizmden) etkilenme derecesini ortaya koyma,

(b) Otistik bozukluk gösteren bireyleri tarama,

(c) Otistik bozukluk gösteren bireyleri tanılama,

(d) Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) için amaçları belirleme,

(e) Davranışsal ilerlemeyi belirleme/değerlendirme,

(f) Ağır düzeydeki davranış problemlerini değerlendirme,

(g) Bilimsel araştırmalar için veri toplama,

(h) Aile ile uzman arasında otistik bozukluk gösteren çocuğun davranışları üzerinde ortak dil oluşturma,

(ı) Uzmanın yaptığı uygulamanın etkisini/gelişimini aralıklı olarak değerlendirme,

(i) Otistik bozukluk gösteren bireylere hizmet veren kurumların kurumsal olarak verdikleri eğitimin etkisini değerlendirme.

 

ZEKA TESTLERİ

 

WISC-R

WISC-R  6-16 yaş arası çocuk ve ergen bireylere uygulanan çoklu bir zihinsel performans değerlendirme envanteridir. WISC-R bir zeka ölçüm testinden çok bireyin profilini değerlendirme olarak görülmelidir. Profil değerlendirme, bireyin zayıf yanları ile güçlü yanlarının eşit olarak değerlendirilmesi ilkesine dayanmaktadır.

Zeka bireyin sayılarla ölçülen zihinsel kapasitesi değildir. Zeka daha çok bireyin çevrede karşılaştığı sorunlara karşı çözüm geliştirebilme becerisidir. Bu yüzden WISC-R çocuğun veya ergenin o an test içinde gösterdiği performans olarak hesaplanır. Bu hesaplama yapılırken bireyin birden fazla alanda karşılaşabileceği sözel ve performans becerilerini ölçen 12 alt-test kullanılır. Bu testler kısaca; deneyim sonucu edindiği bilgi, çevresindeki nesneleri tanıma ve ilişki kurma, dikkatini sürdürme, sosyal muhakeme, anlık hafıza, görsel organizasyon, psikomotor hız, bilgiyi analiz ve sentez edebilme becerilerini bir bütün olarak ölçer.

WISC-R yaklaşık 1,5 – 2 saat sürmektedir. Bu süre içinde bireyin dikkatinin dağılması ve performansı etkileme olasılığı hesaba katılmadır. Bu yüzden konusunda deneyimli bir psikolog veya psikolojik danışman tarafından yapılmalıdır.

WISC-R, 2 ana grup ve 12 alt-testten oluşmaktadır. Bu ana gruplardan SÖZEL testleri çocuğun dil becerileri üzerinden gösterdiği performansı değerlendirirken, PERFORMANS testleri ise çocuğun belli bir süre içerisinde gösterdiği zihinsel organizasyon becerilerini ölçmektedir. 12 alt-test özel olarak;

SÖZEL TESTLER

• Genel Bilgi: Eğitim ve deneyim sonucu edinilen bilgi ve bunun korunma becerilerini,
• Benzerlikler: Çevresindeki nesneleri tanıma ve aralarındaki bağları kavrama becerilerini,
• Aritmetik: Dikkati odaklama ve sürdürme becerilerini,
• Sözcük Dağarcığı: Edinilmiş bilgi ve okuma alışkanlığı becerilerini,
• Yargılama: Sosyal muhakeme, spontane değerlendirme becerilerini,
• Sayı Dizisi: Basit dikkat, anlık hafıza ve sözlü uyaranları anımsayabilme becerilerini,

 

 

PERFORMANS TESTLERİ

 

• Resim Tamamlama: Görsel dikkat, hafıza ve organizasyon becerilerini,
• Resim Düzenleme: Planlama ve uyaranlar arasındaki bağları görebilme becerilerini,
• Küplerle Desen: Sentez yapabilme ve görsel-motor organizasyon becerilerini,
• Parça Birleştirme: Parça bütün arasında ilişki kurabilme ve sentez yapabilme becerilerini,
• Şifre: Görsel-motor koordinasyon ve dikkati yoğunlaştırabilme becerilerini,
• Labirentler: Yönergeleri takip edebilme, psikomotor hız ve kısa süreli bellek becerilerini ölçmektedir.

Her ne kadar WISC-R zihinsel performansı değerlendirmede en etkili yöntem olarak görülse de, her test gibi tek başına yeterli değildir. Test süresince yapılan gözlem ve gerekirse yapılacak farklı testler bireyin performansını daha objektif değerlendirmemizi sağlar. Bu yüzden, önemli olan testin belli bir süre ve koşulda bitmesinin yanında bireyden test dışında mümkün olduğu kadar farklı ve fazla veri toplayabilmektir.

WISC-R’da önemli olan bir diğer nokta ise, bireyin test sonunda görülen becerilerinin dağılımıdır. Her birey her alanda başarılı olma zorunda değildir. Önemli olan test sırasında bireyin düşük becerilerini telafi edebilecek yüksek becerilerin de anlaşılmasıdır.

 

STANFORD-BİNET ZEKA TESTİ

Günümüzde en çok kullanılan ve zeka testlerinin ilki olarak kabul edilebileceğimiz zeka değerlendirme envanteri Stanford-Binet Zeka testidir. Stanford-Binet testi zihinsel gerilik veya eğitim yönelimlerinin anlaşılması için en çok kullanılan klinik envanterlerden biridir. Diğer zeka testleri gibi uygulanması yaklaşık 1,5 – 2 saat sürmekte ve konusunda deneyimli bir psikolog veya psikolojik danışman tarafından uygulanmalıdır. WISC-R’dan farklı olarak testin uygulanabilir yaş aralığı daha geniştir. Bu test 2-18 ve yetişkinlik dönemi yaş aralığındaki tüm bireylere uygulanabilir.

Stanford-Binet Testi günümüzde hâlâ yaygın olarak klinikte raporlamada kullanılmaktadır. Bu raporlama çocuğun ait olduğu zeka bölümü göz önüne alınarak yapılır. Bu sayede, çocuk için uygun eğitim düzenlemesi yapılabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bu zeka bölümleri;

Çok Üstün Zeka ……………………….   130 ve üstü

Üstün Zeka ………………………………   129 – 120

Parlak Zeka ……………………………..    119 – 110

Normal Zeka   ……………………………  109 – 90

Donuk Zeka …………………………….    89 – 80

Sınır Zeka ……………………………….    79 – 70

Hafif Düzey Zihinsel Engel ………     70 – 51

Orta Düzey Zihinsel Engel ……….     50 – 36

Ağır Düzey Zihinsel Engel ……….     35 ve altı

WISC-R testinde olduğu gibi Stanford-Binet testi de çocuğun veya bireyin zeka kapasitesini değil test içi performansını ölçmektedir. Bu yüzden farklı değerlendirme yöntemleri ile desteklenmesi gerekebilir.