Özel eğitimde temel hedeflerden olan destek verilen bireyin bağımsızlığı ilkesinden yola çıkılarak okuma yazma çalışmaları yapılması son derece önemlidir. Özel eğitimin amacı yaşamda bağımsız yer edinebilecek farklı gelişen bireylerin günlük hayatlarını idame ettirmelerine destek olmaktır. Örgün eğitimi başarıyla tamamlayabilecek, markete gidebilen, alışveriş listesi oluşturabilen çocuklar yetiştirmek amaçlanır.
Okuma yazma eğitiminde bireysel farklılıklar gözönünde tutularak kişiye özel eğitim planlanması önemli adımlardan biridir. Her öğrenci kendi öğrenme biçimi çerçevesinde ele alınmalıdır. Okuma yazma çalışmalarında çocuğun ön koşul becerileri de mutlaka incelenmelidir.
Çağın gereklilikleri çerçevesinde öğretim yöntemleri belirlenirken teknolojik yeniliklerden de yararlanılması önemlidir. Bilgisayar destekli uygulamalar her geçen gün artış gösteriyor. Bu nedenle okuma yazma öğretiminde kullanımı da artıyor.
Okuma yazma öğretimine çocuğun ihtiyaçlarına ve özelliklerine göre uzman eğitmen tarafından uygun eğitim yönteminin belirlenmesiyle başlanır.
CÜMLE YÖNTEMİ
Cümle yöntemi Eğitim Uygulama Okulları’nda da sıkça kullanılan yöntemlerdendir. Tümden gelim yöntemi diye de adlandırılabilir. Bu yöntemde okuma yazma öğretimine çocuk için anlam ifade eden cümlelerle başlanır. Cümleler zaman içerisinde sözcüklere, sözcükler hecelere, heceler de seslere (harflere) ayrılarak harflerin sesleri sezdirilmeye çalışılır. Daha sonra seslerden heceler, hecelerden sözcükler, sözcüklerden de cümle ve metinler oluşturulur. Çözümleme yöntemine uygun bir okuma-yazma programı aşağıdaki işlem basamaklarını kapsamaktadır.
Öğretime cümle ile başlanmasının öncelikli gerekçesi, çocuğun görme açısını ve tanıma alanını okuma yazma öğretiminin başlangıcında geniş tutarak hızlı okumanın ve anlayarak okumanın temellerini atmaktır. Öğretime tek ve iki heceli, iki sözcüklü cümlelerle başlanmalıdır. Daha sonraki cümlelerde, ilk cümlelerdeki harf, hece ve sözcükler düzenli olarak tekrarlanmalıdır. İlk cümlelerde sözcükler yalın olarak kullanılmalı, daha sonraki cümlelerde yapım ve çekim eklerine de yer verilmelidir. Cümle öğretimi ilerledikçe, cümlelerdeki hece ve sözcük sayısı da artırılmalıdır.
SES TEMELLİ CÜMLE YÖNTEMİ
İlk okuma-yazma öğretimine seslerle başlanması, seslerin birleştirilmesi ile anlamlı heceler, kelimeler oluşturulması ve cümlelere ulaşılması öğrencinin bilgileri yapılandırmasını kolaylaştırmaktadır. Bu yönüyle Ses Temelli Cümle Yöntemi, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına uygun bir yöntemdir.
Bu yöntem öğrencilerin duyduğu ve çıkardığı seslerin bilincine varmasını sağlamaktadır. Böylece öğrencilerin dil gelişimine (doğru telâffuz, akıcılık, sesleri ayırt etme vb.) katkıda bulunmaktadır. Öğrencilerin bütün sesleri öğrenmesi, yazma sürecinde kelimeleri doğru yazmalarını sağlamaktadır. Öğrenci yazı ile konuşma arasındaki benzerlikleri görmekte, yazının harflerin birleştirilmesiyle; konuşmanın ise seslerin birleştirilmesiyle yapıldığını anlamaktadır. Bu yöntemde öğrencinin ön bilgilerinden hareket edilir. Oluşturulacak hecelerin kolay okunabilir olmasına, dilde kullanım sıklığına sahip olmasına ve anlamının açık ve somut olmasına önem verilir. Anlam görselleştirilebilir olmalıdır.
HARF YÖNTEMİ
Önce sesli harflerin, sonra sessiz harflerin verilmesiyle uygulanan okuma yazma öğretim yöntemidir. Bu yöntem önce alfabetik sıraya göre seslerin tanıtıldığı, harflerden hecelerin, hecelerden sözcüklerin, sözcüklerden cümle ve metinlerin oluşturulduğu yöntemdir. Harf yönteminde okuma yazma öğretimine sesli harflerin kavratılması ile başlanır. Daha sonra sesli harflerin önüne ve arkalarına sessiz harf getirilerek seslendirmeye çalışılır. Bu şekilde çoğaltılan hecelerden kelimeler, kelimelerden de değişik cümleler oluşturulur. Oluşturulan her cümle yapılan etkinliklerle geriye doğru bir bakıma çözümlemeye tabi tutularak kelime, hece ve harfe ayrıştırılır. Ancak bu yöntemin eleştirilen bir yönü olarak öğrencilerin okumada hecelemeyi çabuk bırakamadıkları, sık sık tekrar yaptıkları görülmüştür.
KELİME YÖNTEMİ
Öğrencilerin bildiği kelime ve cümleler ile okuma yazmaya başlanır. Verilen kelime ve cümleler hemen hecelere, harflere ayrılır. Çocuğun yaşantısında kullandığı, ilgi duyduğu kelimeler belirlenir. Günlük hayatta karşılaşacağı ve işini kolaylaştıracağı kelimeler seçilebilir. Bu kelimeler resimli kartlarla eşleştirilir. Bu yöntem çocuklar için günlük yaşamda işlevsel olabilmesi açısından kullanılabilir.
METİN YÖNTEMİ
Anlam bütünlüğü olan bir metin öğrenciye okunur. Öykü dramatize edilir ve anlattırılır. Metindeki cümleler ezberletilerek, metin cümlelere ayrılır ve bundan sonra cümle yöntemi uygulanır. Yeni sözcükler üretilir. Her ne kadar öykü ve drama ile çocuğun dikkati çekilse de bu yöntemin cümle ezberine dayanması çocuklar için kullanılmasını zorlaştırabilir. Zihin engelli çocuğa okuma yazma öğretiminde bu yöntem tercih edildiğinde, çocuğun az sayıda cümle ezberleyebilmesi sınırlı sayıda sözcük ve hece öğrenmesine neden olacaktır.
